Boekbespreking door ‘leesclub voor dames van 70-plus’
Er was zeker sprake van enige verbazing toen ik bericht ontving van een ‘leesclub voor dames van 70-plus’ dat ze Nocturne voor Messina uitgekozen hadden voor een boekbespreking.
Mijn roman afficheer ik als een ‘mannenboek’. Mogelijk heeft dat een ‘dat willen we dan nog wel eens zien’-effect gehad. Nieuwsgierig was ik naar hun oordeel, want deze lezeressendoelgroep had ik niet direct voor ogen tijdens het schrijven van mijn roman.
Hieronder hun oordeel. Op sommige oordelen daarvan, geef ik een reactie:
Mooi, vlot geschreven met veel gevoel voor taal. Een mix van autobiografie en fantasie. De leesclub vindt Nocturne een typisch mannenboek, geschreven vanuit het oogpunt van een man.
De thematiek van dit boek is duidelijk.
David, de hoofdpersoon die zijn trauma’s door escapades probeert te verwerken. Een jongen die zonder liefde opgroeit, emotioneel verwaarloosd is, in de steek wordt gelaten en uiteindelijk in een pleeggezin belandt.
Pleeggezin
Dat is mooi om te lezen, maar het laatste klopt niet. De hoofdfiguur van mijn roman, David Schikowski, groeit niet op in een pleeggezin, maar bij zijn vader, nadat zijn moeder is verongelukt. De vader van David is mogelijk niet zijn biologische vader, maar de vraag of het echt zo is, beantwoordt mijn roman niet.
Zelf ben ik als jonge puber wel opgegroeid bij pleegouders. In mijn dankwoord noem ik expliciet dat ik veel aan hen te danken heb. Het was een warme omgeving met een grote intellectuele levendigheid. Omdat Nocturne voor Messina deels autobiografisch wordt verondersteld, is deze vergissing te begrijpen, maar gelukkig verre van zoals ik het in mijn eigen jeugd beleefd heb.
Hitlergroet
De vaderfiguur in Nocturne van Messina is geïnspireerd op een Duitser, de vader van een vriendinnetje van mij op Curaçao. Ik was nog geen tien jaar oud, had geen idee, en bracht recht voor zijn neus de Hitlergroet uit. Dat raakte hem midscheeps, hij versteende.
Regelmatig moest hij ons met zijn auto naar school brengen. Geen woord heeft bij nog tegen me gezegd, hooguit snauwerige commando’s dat ik op moest schieten met uitstappen. Zijn ogen keken me ijskoud aan. Ik kon niet begrijpen dat iemand zo weinig vergevingsgezind kon zijn. Die autoritjes waren beangstigend. Ik maakte beelden van hoe het zou zijn om in dat gezin op te groeien.
Nieuwsgierig zijn we dan hoe de verdere ontwikkeling van David gaat verlopen. Wat voor persoon David uiteindelijk wordt.
Het wordt een turbulente ontwikkelingsperiode.
David raakt zijn moeder op jonge leeftijd kwijt. Wij lezen weinig wat dit met David doet. De emoties bij het verlies zien we amper.
Wel lezen we over de rode koffer die hij overal mee naartoe neemt. De rode koffer lijkt een soort symbool te zijn voor zijn moeder, maar ook een symbool voor de reacties van zijn vader, voor zijn verlatingsangst en dus voor een jeugdtrauma dat hij zijn hele leven met zich meesleept en mede bepalend is voor al zijn relaties. Door de rode koffer wordt de rode draad in het verhaal zichtbaar.
Niet sympathiek
Ja, hier proef ik enige teleurstelling en ik schat in dat dit komt door opnieuw het veronderstelde autobiografische karakter van de hoofdfiguur. Door gebruik te maken van zoveel autobiografische elementen, heb ik dat vast over mezelf afgeroepen, maar het was niet mijn bedoeling om een sympathieke hoofdpersoon neer te zetten. Dus niet ‘David heeft een slechte jeugd gehad en is uiteindelijk toch een goede jongeman geworden’, neen eerder: David heeft een slechte jeugd gehad en lijkt daardoor ook later niet in staat om duurzame relaties aan te gaan.
In de epiloog werp ik die vraag op. David heeft de schijn tegen. De relatieve oppervlakkigheid die uit de meeste relaties spreekt, met uitzondering dan die met Nathan, wijst ook in die richting. David laat alles en iedereen in de steek voor een obsessieve zoektocht naar Messina, een illusie, een vrouw die in mijn roman ook nog eens weinig aanleiding geeft om zo door hem te worden bewonderd.
Manifesto en Catcher in the Rye
Het idee voor mijn roman is ontstaan nadat ik flarden van ‘Manifesto’ had gelezen. Daarin staan de gedachtekronkels van Elliot Rodger, een incel (involuntarily celibate), iemand die extreem gefrustreerd was over zijn onvrijwillige celibaat. Elliot gaf alles en iedereen daar de schuld van behalve zichzelf. Hij was de zoon van de Britse filmregisseur die zelfmoord pleegde nadat hij eerst een bloedbad had aangericht in Santa Barbara.
Ik wilde een zachtere versie neerzetten van een personage dat worstelde met de complexiteit van relaties. Een combinatie van Holden Caulfield uit The Catcher in the Rye en Elliot Rodger en dat gemixt met elementen uit mijn eigen leven.
In een tijdsgeest waar #MeToo belangrijk is, wilde ik een wat provocatieve figuur neerzetten, waar de lezer poogt sympathie voor op te brengen, maar wat nooit onvoorwaardelijk kan lukken. Het is uiteindelijk toch ook bedoeld als ook een waarschuwing: zijn emotioneel beschadigde personen wel echt te vertrouwen?
David is op zoek naar liefde en genegenheid en probeert die te vinden door verschillende seksuele relaties met vrouwen aan te gaan. Deze relaties blijven allemaal oppervlakkig.
David wordt een man die nog steeds zoekende is en die niet veel respect heeft voor vrouwen maar ze als een soort object ziet.
David vraagt zich niet af wat die relaties met vrouwen doen. Hij is een man die ook zonder moeite zijn vriend verraadt terwijl hij weet wat de consequenties voor die vriend zouden zijn. David toont weinig emoties en die zouden wij graag meer willen zien.
Emotionele leegte
Ja, David is zoekende, maar eigenlijk niet door seksuele relaties aan te gaan, dat is meer wat hem overkomt. Dat is ook wel een reactie op #MeToo waar mannen altijd dader zijn en nooit slachtoffer kunnen zijn. Het is pas aan het einde van mijn roman, als hij in New York bij een van zijn ‘projecten’, een wat oudere dame Laura Schatzberg, voor het eerst ongeremd plezier beleeft in seks. Het zijn bijna allemaal sterke vrouwen waar David zich mee omringt en zeker niet alle vrouwen ziet hij als object, ze boezemen vaak ontzag in.
David voelt zich vaker slachtoffer van vrouwelijke dominantie. Van de andere kant klopt het dat David weinig fijntjes is in het kritiseren van uiterlijke imperfecties. Het moet juist iets van emotionele leegte oproepen. Het was mijn bedoeling om David als hoofdpersoon niet onvoorwaardelijk te laten omarmen. Dat laatste lijkt gelukt. Dat zeg ik met een knipoog, omdat het niet de bedoeling was dat zijn beperkte emotionele diepgang als een tekortkoming van de schrijver zou worden beoordeeld.
Rode koffer
De rode koffer is inderdaad een symbool voor verlating en verlatingsangst. Het meeslepen van een onverwerkt verleden. Met de koffers gebeurt verder niets, ze worden niet open gemaakt, niet duidelijk is waarom de koffers worden meegesleept. Een talisman, het lijkt rust te geven, ook een beetje macaber. Het fantaseren over het slipje van Messina in de koffer moet ook een onbeholpen seksueel verlangen uitdrukken, dan zeker een verlangen om getroost te worden.
De rode koffer gebruik ik niet zomaar. Toen ik negen jaar oud was, kondigde mijn moeder ook aan ons te gaan verlaten. Ze had haar rode koffer al ingepakt. Ik had geen idee dat er wat speelde. Haar vertrekaankondiging kwam dus totaal onverwacht, was surrealistisch. Ze is toen niet weggegaan, maar het idee dat het zomaar wel kan gebeuren, op ieder moment, dat neem je onbewust met je mee. Een koffer staat voor mij voor reizen, maar ook voor een altijd op de loer liggende vertrekwens.
The Hours
De moeder van David komt al in het eerste hoofdstuk om het leven bij een verkeersongeval, kort nadat ze aangegeven had het gezin te gaan verlaten. De moederfiguur is geïnspireerd op Laura Brown (Julianne Moore) uit de fantastische verfilming van het boek The Hours van Michael Cunningham.
Een prachtig filmfragment staat op YouTube. Een moeder die ogenschijnlijk leeft volgens het perfecte plaatje van the American dream, maar die toch ongelukkig is met haar leven. Haar schattige zoontje Richie met zijn prachtige, verlangende ogen, geven een extra dimensie aan haar niet te begrijpen gevoel van ongeluk.
Zij kiest om te verdwijnen. Nog pijnlijker aan haar verdwijning is (spoiler alert) dat ze niet verdwijnt om groots en meeslepend te leven, niet om zelfmoord te plegen, wat je nog als een zware depressie zou kunnen uitleggen, maar dat ze vertrekt om gewoon ergens als bibliothecaresse, in relatieve anonimiteit, verder te leven. Dat als blijkbaar meer vervullend dan haar eigen kinderen te kunnen zien opgroeien.
Juist omdat ‘het waarom’ niet wordt uitgelegd, althans niet meer dan met “It was death. I chose life.” Zelf zou ik dat verklarende zinnetje hebben weggelaten, want het voegt niet iets verrassends toe, versterkt het mystieke niet. Het lukt niet vaak dat de verfilming beter is dan het boek.
Er komen veel seksuele relaties voor. Dat had ook wel minder gekund, maar men vindt dit boek zeker niet pornografisch.
Opgemerkt wordt dat dit boek heilig is vergeleken met ‘Ik Jan Cremer’ Een lezeres vertelt dat ze op 18 jarige leeftijd door haar vader, geboren in 1909, betrapt is op het lezen van ‘Ik Jan Cremer.’ Het boek werd gelijk afgepakt en verscheurd. Gevraagd naar wat haar vader met ‘Nocturne’ gedaan zou hebben zegt zij dat hij dat ook zou hebben verscheurd, maar zijzelf zeker niet.
Nu komen wij op de vraag of dit boek geschikt is voor onze leesclub, vrouwen van 70 plus. Het antwoord was volmondig “ja”. En waarom? Een boek moet discussie uitlokken en dat doet dit boek. Het maakt je nieuwsgierig, maar laat ook wat vragen onbeantwoord.
Op de standaard vraag of het geschikt is voor een boekenlijst van HAVO/VWO leerlingen is het antwoord “nee.” Het is geen boek voor pubers.
Nocturne voor Messina geen boek voor pubers
Het volmondig ‘ja’ vind ik een heel mooi compliment. ‘Geen boek voor pubers’ vind ik prachtig omdat ik mij zomaar kan voorstellen dat de lezeres het ook achteraf niet eens was dat haar vader ‘Ik Jan Cremer’ van haar afpakte en verscheurde. Bewust en onbewust neem je de normen en waarden over van je eigens ouders en geef je ook weer door aan je eigen kinderen.
De hoofdfiguur van mijn roman heb ik vernoemd naar mijn jongste zoon, althans toen nog mijn jongste zoon. De keuze om zijn naam te gebruiken heeft iets provocatiefs, want kritiek uit mijn directe omgeving was niet van de lucht, maar voor mij werkte het goed om zo de hoofdfiguur dichtbij mezelf en tegelijkertijd ook op enige afstand van mezelf te kunnen houden.
Mijn zoon las af en toe hoofdschuddend mee over mijn schouder als ik aan het schrijven was. Hij heeft Nocturne voor Messina in de eindexamenklas van het Coornhert gelezen voor zijn leeslijst, dus ikzelf zie er geen bezwaar in dat pubers mijn roman ook lezen. De hoeveelheid schunnigheden die pubers op jonge leeftijd via andere kanalen tot zich krijgen, maakt dat ik mij geen illusie maak pubers nog ergens tegen te kunnen beschermen.
De vraag of David uiteindelijk gelukkig is geworden, vinden we moeilijk te beantwoorden want David geeft zich weinig bloot. Sommige menen dat hij toch gelukkig is geworden met zijn Donna en zijn tweeling en andere dat hij alleen maar met Donna is getrouwd omdat hij een gezin wilde.
Feel-good
De vraag of David gelukkig met Donna gaat worden, zal niet in mijn eerste roman worden beantwoord. De suggestie wordt gewekt van niet, de rode koffer staat immers in het midden van de woonkamer waar die eerst nog boven op de kast lag.
Doet David wat zijn moeder gedaan heeft? We verlangen naar feel-good, maar in velen sluimert ook iets destructiefs. Het gezapige voorspelbare, het verlangen om te willen voelen, liever negatief, dan niets. Zoals in The Hours “It was death. I chose life.”
De ontwapenende Donna, de lieve tweeling. Het is moeilijk voorstelbaar dat David dat alles achterlaat om zijn illusie na te blijven jagen. Als schrijver weet ik het antwoord ook nog niet. Ik vind het leuk met beide mogelijkheden rekening te houden. De ene dag ben ik meer overtuigd van Davids vertrek, de andere dag kiest hij ervoor om gelukkig te blijven met Donna en hun tweeling. Het idee is een Messina-trilogie, er zal antwoord komen op deze vraag.
Het boek wordt fragmentarisch gevonden, allemaal aparte hoofdstukken.
Een lezer vraagt zich af of de auteur door Thomas Verbogt met zijn boek “Eindelijk de zee” is geïnspireerd. Zelfde structuur en opbouw.
Nee van Thomas Verbogt las ik alleen nog zijn roman Als je de stilte ziet. Wel een reden om binnenkort Eindelijk de zee te lezen of ik de gelijkenis herken.
Er is opgemerkt dat Nocturne oorspronkelijk 300.000 woorden telde maar dat dit gereduceerd moest worden tot 70.000 en het werden er uiteindelijk 80.00. Men vroeg zich af wat dit voor dit boek heeft betekend en wat is er weggelaten?
Catharsis
In mijn blog The making of Nocturne voor Messina kun je lezen dat mijn eerste manuscript naar een geheel ander plot toewerkt.
De getroebleerde David zou middels een seance, waar zeven vrouwen zich door hem te laten begluren, zijn catharsis, magische bevrijding moeten vinden. Hoewel ik er zelf nog wel smakelijk om kon lachen, mijn eerste lezeressen het ook serieus goed vonden, was het way over the top voor een eerste roman. Het kostte mijn redacteur geen moeite mij te overtuigen stevige ingrepen te doen.
Mocht ik ooit echt doorbreken als schrijver dan durf ik het misschien aan om het origineel uit te brengen. Nu ben ik dik tevreden met hoe mijn Nocturne voor Messina is geworden.
Over het weglaten gesproken: de ene vindt dat het WTC verhaal weggelaten had kunnen worden en de andere vindt dat het juist hoort bij Davids ontwikkeling van wat kan ik en wil ik!
Ja, je kunt stellen dat Nocturne voor Messina uit twee delen bestaat, het Nijmeegse deel beslaat zijn jeugd en studentenjaren en het New Yorkse deel zijn jongvolwassenwording. In het Nijmeegse deel domineert zijn slachtofferschap, het New Yorkse deel probeert hij daaraan te ontsnappen en lees je ook meer The Wolf of Wall Street-achtige hoofdstukken over groot geld, veel drank en vrouwen.
Coming of age
Het meer geëngageerde lezerspubliek blijkt daar wat minder mee te hebben, anderen zijn juist weer blij dat David het slachtofferschap van zich weet af te schudden. Zelf vind ik de overgang interessant, Nocturne voor Messina is een combinatie van een psychologische roman en een coming of age roman.
We vonden de schrijfstijl van de auteur uitstekend.
We hebben deze discussie afgesloten met het beluisteren van de CD ‘Chopin Nocturnes’ van Adam Harasiewicz.
Boris, we kijken uit naar jouw tweede roman, maar gezien onze leeftijd moet je wel opschieten.
Tweede roman
Voor zo’n fijn compliment maak ik graag een buiging. Mijn in maart van dit jaar geboren allerliefste zoontje Adam, maakt mij nu nog twee keer per nacht wakker. Overdag heb ik precies genoeg energie om mijn werk goed te kunnen doen. In het weekend eist Adam ook alle aandacht op.
Om te kunnen schrijven moet ik volkomen helder en scherp zijn. Genieten doe ik zeker en ik heb mij dan ook prettig verzoend met het idee dat mijn tweede roman een jaar later zal verschijnen. Gezien jullie scherpte is dat ruim op tijd.
Boris Eustatia
Pingback: leesclub voor dames van 70-plus bespreekt Nocturne voor Messina - Boris Eustatia