Yu’i Kòrsou

Deel II: De complexiteit van kleur

Interacties tussen verschillende culturen levert van allerlei moois en venijnigs op. We willen allemaal klimmen op de apenrots, we gunnen en misgunnen, gebruiken eigenlijke en oneigenlijke argumenten. Vanuit Nederlands perspectief lijkt racisme alleen maar te gaan over ‘wit’ tegen ‘zwart’. De werkelijkheid is zoveel complexer en kent zoveel nuances. Dubbelspel dwingt je voortdurend om na te denken over dit gevoelige en zeer complexe thema.

Yu’i Kòrsou

De letterlijke vertaling van Yu’i Kòrsou is ‘kind van Curacao’, mensen die op Curaçao zijn geboren, wat iets anders is dan eilandskind, want dat ben je pas als je op één van de zes eilanden van de Antillen bent geboren én als je vader, moeder, of allebei ook eilandskinderen zijn. Omdat ik in Nijmegen ben geboren is beide niet op mij van toepassing. Dat betekent dat een zekere bescheidenheid zou passen als het gaat om beschrijvingen van Curaçao en de Curaçaoënaar (ik hoor de kritiek: ‘wat weet hij er eigenlijk van?’), maar bescheidenheid is dan weer geen eigenschap waarmee ik rijk gezegend ben.

Als ‘in between’ bekijk ik, als ik op Curaçao ben, met een glimlach naar de interacties tussen de verschillende culturen. Vanuit Nederlands perspectief houd ik van de dubbele lagen, de humor, de zelfspot, maar ook het venijnige bij arrogante bejegening, al dan niet voortvloeiend uit een interessante mengeling van gevoel van trots en minderwaardigheid.

Makamba’s en mansplaining

De soms venijnige manier waarop Nederlanders worden bejegend, komt naar mijn idee ook door een zekere dubbelheid naar de oude kolonisator. Er zijn Antillianen die een hekel hebben aan makamba’s (een toch niet geheel neutrale, eerder denigrerende manier om Nederlanders aan te duiden), maar aan wie ze zich toch vaak spiegelen. Die dubbelheid lees ik ook terug bij Manchi Sanantonio, de deurwaarder, een karakter waar Arion weinig mee op lijkt te hebben, maar waar ik toch een aantal kenmerken in lees waarvan ik niet geheel uitsluit dat Arion daar zelf ook enigszins mee behept is. Het kan haast niet anders, want anders zou hij deze figuur naar mijn idee nooit zo prachtig beeldend hebben kunnen beschrijven.

Op de eerste bladzijden van Dubbelspel maken we kennis met deze Manchi Sanantonio, deurwaarder te Curaçao. Het is een van mijn lievelingspassages omdat ik hierin meesterlijk de dubbelheid herken van sommige Antillianen jegens het vinger wijzende Nederland. Het verlangen om toch stiekem onderdeel te zijn van de macht, de culturele elite waar naar mijn idee ook Arion een haatliefdeverhouding mee heeft.

Hij [Manchi Sanantonio] deed snel de grote mahoniehouten deur van zijn huis dicht en ging op de kruk voor de piano zitten. Hij keek een tijdlang naar het lesboek voor hem, maar het wonder dat hij misschien verwacht had, gebeurde niet:

Manchi Sanantonio kon geen muziek lezen en dat scheen voorlopig ook zo te zullen blijven. Hij deed daarom het boek gauw dicht; met in de verte een gevoel van jaloezie jegens zijn vrouw, die een virtuoze piano- en orgelspeelster was en ook jegens zijn kinderen, die alle drie het talent van hun moeder schenen te hebben geërfd. Hij kon overigens het liedje van ‘Mon ami Pierrot’, dat vaak genoeg door de kinderen was gespeeld, wel fluiten en deed daarom toch moedig het deksel van de piano open. Het onpersoonlijke toetsenbord bracht hem even in verwarring, maar terwijl hij zachtjes het liedje floot, liet hij toch met enige vastberadenheid de duim van zijn rechterhand op een van de toetsen komen. Er kwam inderdaad geluid uit het instrument en niet eens zo’n gek geluid ook, vond hij.

Hij herhaalde zelfgenoegzaam en hard de toon, omdat het hem groot plezier gaf de eerste muziek die hij maakte op dit instrument luidop door zijn huis te laten klinken. Deze eerste toon was, om het simpele feit dat ze de eerste was, ongetwijfeld de juiste. Dat was logisch. Hij leunde achterover en floot weer, met z’n hoofd naar het plafond gericht, een stukje van de melodie, Het ging er nu om de juiste tweede toon te vinden, waaruit het liedje bestond. Hij haalde even adem en drukte in en…het was fout. Het was verschrikkelijk fout; zo fout, dat het zijn eigen oren pijn deed en hij had eigenlijk zin met een grote vuistslag de pianotoetsen te verbrijzelen.

De grote minachting die hij voor Solema had en alles waarvoor ze stond, maakte evenwel dat hij zich bedwong en het toch bleef proberen. Opnieuw en opnieuw. Verdomd! Als zij en zelfs de kinderen het konden, dan kan pianospelen toch niet zo moeilijk zijn? Dan moest er toch ergens wel een shortcut zijn; een slim heimelijk maniertje waardoor hij het ook zou kunnen als hij het vond?

Maar na enige tijd gaf hij het toch maar op. Hij verliet de piano en maakte de voordeur weer open. Hij constateerde opgelucht dat niemand getuige was geweest van zijn mislukte pogingen. Hij nam zich voor te vergeten dat hij die vervloekte piano had aangeraakt. Hij ging daarna zijn planten besproeien.

Racism of low expectations

Het herkennen van een ‘Manchi Sanantonio-type’ kan veel ongemak in de omgang voorkomen. Personen op posities waar ze eigenwaarde aan ontlenen zijn risicovol. Een fout is snel gemaakt. Racism of low expectations is nooit goed, Nederlanders hebben daar een handje van, maar de uitwerking hiervan op types als Manchi is desastreus. Knap lastig als het over complexe zaken gaat waarvan je ook in andere omstandigheden niet weet of je elkaar wel begrijpt. Met een glimlach nog een keer: Hij nam zich voor te vergeten dat hij die vervloekte piano had aangeraakt. Hij ging daarna zijn planten besproeien. Prachtig!

Mansplaining

Zelf paste ik regelmatig het flauwe trucje toe waarbij ik zogenaamd zelf niet op een woord kon komen en dan vroeg ik of de ander me even wilde helpen: ‘uhm, hoe heet dat ook alweer?’ Aan de hand van het antwoord kon ik afleiden of ik verdere uitleg kon overslaan, of dat wat extra omkleding toch geen kwaad kon. De kunst is om niet onnodig iets uit te leggen, en zeker niet omstandig de schoolmeester uithangen, want dat beledigt. Mansplaining heet dat. Het is vaak nonchalante onwetendheid en een bepaalde vooringenomenheid, sommigen noemen het daarom ook micro agressie. Zondig je door al te uitvoerig iets uit te leggen wat voor de meesten bekend is, dan kun je al snel weinig goed meer doen. Nederlandse arrogantie wordt op de Antillen slecht verdragen.

Woke, canceling, racisme en discriminatie

Discriminatie en racisme spelen een grote rol op het eiland. Dat het allemaal erg complex is, laat zich ook zien in wat mijn vader zich ooit eens tegen mij liet ontvallen: ‘Boris luister, ik vind mezelf best progressief, maar kijk, een blanke huishoudster aannemen en die voor mij laten werken, nee dat gaat me toch te ver.’

Er zijn voldoende mensen die ook hiervan de schuld probleemloos in de schoenen van de westerling schuiven, het zal best, belangrijker is dat het zo wel heel lastig wordt om het hele discriminatie- en racismevraagstuk op te lossen.

Zelfdiscriminatie

Discriminatie onder de eigen bevolking is een gevoelig onderwerp. In mijn eigen familie heb ik vaak genoeg met schaamrood op de kaken gezien hoe gunnen en misgunnen bepaald werd op basis van tint. Hoe lichter hoe meer bevoordeeld. Trouwen deed je liefst met partners witter dan jezelf. Zelfdiscriminatie komt in de buurt van zelfhaat, het maakt de complexiteit van het onderwerp alleen maar groter. Met argumentatie ‘kijk, ze doen het zelf ook,’ kom je geen steek verder.

Interessant vond ik het om Dubbelspel te lezen in de huidige tijd van woke en canceling. Chamon Nicolas in Dubbelspel over vrouwen en eten:

Het enige evenwel waar men in ieder geval niet aan kon twijfelen als men deze goedlachse, tamelijk gezette neger van middelmatige lengte (eerder klein dan groot) met zijn vierkante hoofd zag – hij miste een voortand – was dat hij goed at. Daar besteedde Chamon inderdaad alle aandacht aan. Zijn moeder, die nu gestorven was, had hem geleerd dat een man veel eieren moest eten. Veel eieren en vruchtensap; het vormde de garantie dat een man zijn potentie lang zou behouden. Welnu hij deed dat, want hij hield ervan met vrouwen naar bed te gaan. Het meest hield hij evenwel van eten en als het op lekker eten aankwam, van corned beef merk Libby’s, al of niet met kaas en eieren erdoorheen gebakken.

Corned beef en Curacao hebben wat met elkaar: snel, makkelijk en goedkoop, voor velen een van de smakelijkste keuzes van ‘comfort food’. Maar goed, corned beef, eieren, vruchtensap en met vrouwen naar bed gaan, ik kan mij voorstellen dat de toeristenblaadjes van de Antillen van de liefhebberijen van de gemiddelde Antilliaan een ander beeld wensen te schetsen.

Chamon Nicolas gaat verder:

Verder droeg hij voortaan ook maar een mes bij zich. Dag en nacht. Je wist het met die Curaçaoënaars immers nooit. De rechter en de mensen van de reclassering hadden mooi praten, maar zij waren er natuurlijk nooit bij als de moeilijkheden ontstonden. En hij, Chamon Nicolas, kon er niet op rekenen dat er deze keer weer iemand was, die hem een mes aanreikte. Neen, men wist het met die Curaçaoënaars immers nooit. Ze waren opvliegend als de hel, wat waarschijnlijk kwam doordat ze niet veel lazen. In een gewone vechtpartij hadden ze nooit zin of ze waren er te bang voor. Ze staken je gewoon neer. Ze hadden eigenlijk allemaal, meende hij, Chamon Nicolas, zo’n hekel aan elkaar, dat ze alleen maar naar een goede aanleiding zochten om elkaar neer te steken. Ze hadden om de een of andere reden een soort haat in hun lichaam.

Soms vond hij ze laf. Dan besloot hij toch maar dat het beesten waren. Ten slotte toch ook weer niet, omdat het ook plezierig kon zijn om met ze om te gaan. En al met al, met wie moest hij omgaan, nu hij zo lang hier was, anders dan met deze mensen? En waren de Bovenwinders soms beter? Het is een verwoestende haat , die in de neger zit, dacht hij soms een tikje triest.

Een karakterschets die Arion vervolgens afdoet met:

In wezen was Chamon Nicolas met zijn drieënveertig jaren een vriendelijke persoon. Hij wilde tenminste alleen maar goed.

Voor de lezer lijkt me het ingewikkeld om dat allemaal aan elkaar te knopen. Een nogal racistische messentrekker die uiteindelijk een vriendelijk persoon is die alleen maar goed wilde doen.

Wat verder in Dubbelspel lees je een stukje hoe Chamon Nicolas over vrouwen denkt:

En alleen voor een zeer stomme man kan het woord van een vrouw zelfs als garantie ergens voor dienen. Ja, het is een dwaas die erop vertrouwt; een vrouw heeft immers alle vrijheid van gedachten te veranderen.

Het was duidelijk een andere tijd waarin Dubbelspel onvoorwaardelijk omarmd werd.

Externe attributie

Interessant vind ik de verschillende manier waarop mensen naar zichzelf kijken en naar hun omgeving. De mate waarin ze zelf menen vorm te kunnen geven aan hun leven, versus de afhankelijkheid van anderen die ze zichzelf toedichten. Hoe minder controle je zelf meent te hebben, hoe gevoeliger je voor stress zult zijn. Stress is een belangrijke ziekteveroorzaker. Slachtofferschap zul je ook meer tegenkomen bij degenen die weinig controle ervaren. Kun je daarmee stellen dat er een verband is tussen stress en slachtofferschap?

Over het de schuld buiten jezelf leggen, staat in Dubbelspel een mooie passage:

Hij [Boeboe Fiel] besefte alleen dat hij inderdaad in jaren niets aan zijn nieuwe huis gedaan had en vroeg zich voor de zoveelste maal in zijn leven af waar het aan lag dat hij nooit verder kwam dan goede voornemens. En zoals altijd zei hij tegen zichzelf, dat het kwam omdat hij geen goede kansen gekregen had in zijn leven, zoals zijn zoon Ostrik die nu wel had, die op een belangrijke school zat. Met zijn veertiende jaar, toen hij amper de lagere school had doorlopen, stuurden zijn ouders hem de straat op om te verdienen.

Hij kwam uit een groot gezin zoals hij er zelf ook een had. Alleen waren ze er toen nog beroerder aan toe. Toch was dit niet waar, althans onvolledig. Veeleer was hij de dupe geworden van de grote welvaart die er op het eiland heerste in de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Het geld rouleerde in die dagen snel en veel, niet het minst vanwege de Portoricanen en Amerikanen die toen hier gestationeerd waren. Op z’n twintigste kocht hij een tweedehands auto en begon voor zichzelf een taxibedrijf, zoals talrijke anderen. Het was een plezierig leven van geld, vrouwen en drank. Verdomme, hij had nooit gedacht dat daar een einde aan zou komen. Hij was er soms van overtuigd dat hij een grote fout had gemaakt met Nora te trouwen toen hij nog maar drieëntwintig jaar was.

Hier maakt Boeboe zich naar mijn idee schuldig aan externe attributie. Het is in zekere zin een keuze is om je wel of geen slachtoffer te voelen. In de context van het slavernijverleden. Je ‘bent’ geen slachtoffer, maar je ‘maakt’ jezelf slachtoffer, of je ‘voelt’ je slachtoffer. Je kunt je volledig identificeren met het idee van slachtofferschap (versmelten), maar dat is een keuze, net als de keuze om zelf de ketens van je af te schudden.

Victim blaming

Bij het lezen van de volgende passages betrapte ik mezelf op meerdere keren wenkbrauwfronzen.

Chamon zei trots: ‘Natúúrlijk! De meisjes vloekten, scholden je uit, zeggend dat je je hand in de kut van je moeder moest steken. Maar ze konden er niets tegen doen!’

‘Ja,’ zei Boeboe, die zijn herinneringen belangrijker vond dan die van Chamon, ‘er waren soms van die heel trotse, vooral blanke of halfblanke grieten bij, die ziek werden alleen maar als je ze aankeek, vanwege je kleur. Het was een grote sport om juist op die af te gaan. Ze zeiden daarna wel dat je een stinkneger was, maar je lachte ze uit, omdat je ze toch al gevoeld had. En bij borsten maakt ras geen enkel verschil uit! Het is allemaal even zacht en lekker. Een blank meisje kon je wel stinkneger noemen als ze dat wilde, maar het maakte niets uit: je genoot van haar borsten even lekker, als wanneer je een van je eigen meisjes voelde; dat je soms ook een stinkneger noemde overigens.’ Hij lachte genietend. ‘Maar het voelen schijnt er tegenwoordig wel uitgegaan te zijn,’ besloot hij met spijt in zijn stem.

‘Goddank,’ zei Manchi, ‘want het is natuurlijk geen rechtvaardige praktijk, al heb ik het in mijn jeugd ook gedaan. Stel je voor, dat mijn twee dochters mij straks komen vertellen dat ze gevoeld zijn! Mijn dochters zijn verdomme geen kippen?!’

‘Het hoort tot de natuur,’ zei Boeboe. ‘Jongens zoeken nu eenmaal meisjes en ze doen dat op allerlei manieren. Je kunt er niet tussenin komen. Bovendien, wie zegt mij dat mijn dochters het zelf ook niet fijn vonden? Ik zeg jullie toch, dat er vroeger veel meisjes waren, die het heerlijk vonden! Ach man bij sommigen hoefde je het niet eens zo stiekem en snel te doen…’

Applaus

Tja, het lijkt me niet een tekst die vandaag de dag op hartelijk applaus zou kunnen rekenen, om meerdere redenen niet. Voor westerlingen ligt het gebruik van het n-woord uiterst gevoelig met alle risico om na al dan niet onverhoeds gebruik gecanceld te worden. Datzelfde geldt voor het idee dat het ‘de gewoonste zaak van de wereld is dat je meisjes tegen hun zin zou mogen bevoelen’ en al helemaal als je suggestie wekt dat ze het vaak genoeg ook nog lekker zouden vinden, iets wat tegenwoordig ‘victim blaming’ heet. Dat dit in dat opzicht een weinig fijngevoelige tekst is, lijkt me duidelijk, maar hartgrondig cancelling verafschuwend, leest het in die zin wel prettig, maar dan vooral als een terugverlangen naar de tijd waarin er nog alle ruimte was om ook inhoudelijk afschuwelijke teksten te mogen produceren.

Maatschappijkritische boodschap

Natuurlijk zal ik ook niet beweren dat dit de mening van Arion zelf is, maar het is ook bij het lezen van deze passages dat ik moeite heb met de kritiek van Arion dat de maatschappijkritische boodschap in Dubbelspel niet zo werd opgemerkt. Het punt is dat je als lezer er niet aan ontkomt dat de sympathie van Arion zeker ook ligt bij de platitudes van gevoelsmens Boeboe Fiel en deze wat minder ligt bij de sluwere, intelligente Janchi Pau die net te afstandelijk is om onvoorwaardelijk te omarmen.

Dubbelheid

Manchi is net als Arion behept met een zekere dubbelheid jegens het Westen, het ergens verafschuwen maar toch ook deep down een verlangen er gerespecteerd onderdeel van uit te mogen maken. Het ene moment je verheven voelen, het andere moment zuchtend onder een gevoel van onzekerheid. Maar als je niet met deze dubbelheid kunt omgaan dan wordt het lastig, want dat is juist ook de charme. Een afkeer tegen de koude, rigide, Hollandse benadering van ‘regeltjes’. Kijk naar de grote lijn en kijk ook af en toe een beetje weg. Gun elkaar eens wat, ook al is het strikt genomen niet volgens de regeltjes. Je kunt daarna ook nog eens fantastisch ruzie maken over de heersende willekeur.

Fantastisch eiland

Het leven moet niet uit te tekenen zijn, het moet verrassend blijven met een gevoel van vrijheid dat het ook altijd weer goed kan komen, maar ook dat je ook niet alles in de hand hebt, want juist dat verschaft namelijk veel vrijheid. De ene dag ‘ach, het doet er toch allemaal niet toe, dus waarom zou ik mezelf dit pleziertje onthouden?’ om de andere dag te teleurgesteld te zijn over zoveel gemakzucht. Daartussen moet je weten te laveren. Niet voor niets vinden zoveel Nederlanders Curaçao zo’n fantastisch eiland en dat is echt niet alleen vanwege de zon.

De kleine kapitalist

Ingewikkeld vind ik het als slecht gedrag vergoelijkt wordt, zolang het maar gericht is tegen de zittende macht, gemakkelijk geportretteerd als ‘onderdrukkers’.

Een nadere kennismaking met Chamon Nicolas, waaruit duidelijk wordt hoe hij een ‘kleine kapitalist’ geworden is:

Een vijfentwintig jaar tevoren, toen de olieraffinaderij haar hoogtepunt doormaakte, was Chamon Nicolas, die op Saba geboren was, met een grote groep Bovenwinders naar Curaçao gekomen. Hij was direct bij de oliemaatschappij aangenomen en het leek erop dat hij het daar ver zou brengen, al had hij geen formele vakscholing. Het leek er tien jaar lang op, maar op zekere dag, of beter nacht, werd hij met een groep andere werknemers betrapt op het stelen van materialen van de maatschappij.

Ze hadden gedacht dat ze slim te werk gingen: ze groeven namelijk bij het beroemde Joodse kerkhof onder de hoge ijzerdraadomheining die de terreinen van de maatschappij omringen, grote kuilen. Deze liepen ook onder de muren van het beroemde kerkhof door om uit te komen onder enkele van de graven waarvan de meeste prachtig bewerkte grafstenen hebben. Zowel overdag als ’s nachts schoven leden van hun bende allerlei bruikbaar materiaal onder de twee omheiningen door in die graven: blikken verf, spijkers, schroeven, planken, veiligheidsschoenen, helmen, nijptangen, zagen, en heel veel andere dingen meer; eigenlijk alles wat zich op onopvallende wijze naar de kuil in de omheining van het terrein van de raffinaderij liet dragen. Op bepaalde tijden haalden ze dan alles uit het kerkhof op.

[…]

Zelf beschouwde Chamon hetgeen hij gedaan had niet als diefstal, omdat hij een hekel had aan de heren eigenaars en bazen voor wie hij werkte (die altijd uit Europa geïmporteerde blanken moesten zijn!) en ten tweede, omdat er van de zaken die ze wegnamen op het terrein toch altijd grote overvloed was.

Moderne Robin Hood

Mogelijk zag Arion in Chamon Nicolas een soort moderne Robin Hood, maar die vergelijking gaat mank want Robin Hood stal van de rijken en verdeelde zijn buit vervolgens onder de armen. Chamon bouwde met de opbrengst in de krottenwijk Valentijn een klein huisje dat hij vervolgens aan andere Bovenwinders verhuurde.

Het lijkt mij dat weinig lezers heel sympathiek zullen staan tegenover het idee van spullen jatten van je werkgever, waar je, voornamelijk vanwege diens achtergrond, een hekel aan hebt. Hoewel, en dat zeg ik met een knipoog, er een groeiend aantal mensen is dat in de ‘witte man’ in algemene zin het kwaad ziet waartegen veel geoorloofd is. Chamon typeert zichzelf als een ‘kleine kapitalist’ waarmee het met de sympathie van Arion voor Chamon mogelijk wel meevalt, maar Chamon is dan ook ‘die Bovenwinder’.

Dan een tussentijds uitstapje die leidt naar een eigen ervaring met betrekking tot dit onderwerp:

Etnisch profileren

Racisme waar een idee achter zit, institutioneel racisme, komt in Nederland minder voor, maar het kan wel degelijk venijnig en subtiel zijn. Ik blijf het lastig vinden als mensen, zonder enig voorbehoud, stellen dat institutioneel racisme helemaal niet voorkomt en feitelijk daarmee stellen dat ‘succes een keuze is’, een kwestie van ‘gewoon willen’. Etnisch profielen komt weldegelijk voor en is een onderdeel van institutioneel racisme. Net zo kortzichtig als begrijpelijk is de reactie van mensen die zeggen: ‘hoe erg is het nou om een paar keer extra gecontroleerd te worden? Het is tenslotte voor onze veiligheid.’ Er zijn inderdaad grotere rampen, maar het is niet makkelijk om er over te oordelen als je het zelf nooit ervaren hebt. Iedere keer dat je aanvoelt ‘dit is niet toevallig’, ervaar je ook een ‘je valt op een manier op die we liever extra in de gaten houden’.

Stereotypering

Ik vind het problematisch vanwege het risico van stereotypering. Probeer eens te bedenken wat er zou gebeuren als vanuit de overheid de opdracht zou worden gegeven om voortaan oplichters alleen nog maar te zoeken onder de doelgroep blonde dames met blauwe ogen tussen de 28 en 40 jaar. Er is dan een ding zeker en dat is dat je dan overwegend oplichtsters zult vinden met blonde haren en blauwe ogen. Als het maar lang genoeg aanhoudt, zal het beeld ontstaan dat het extra oppassen geblazen is voor blondines met blauwe ogen. Er zal aangespoord worden om deze doelgroep nog scherper in de gaten te houden. Nu zullen velen dat een dwaas voorbeeld vinden, maar vul een willekeurige andere doelgroep in, eentje waarover je zelf twijfelt of het wel zo verantwoord is om te doen. Wat je niet zoekt, zul je niet vinden, hooguit per toeval.

Intelligenter screenen

Ik ben blij dat er meer aandacht is gekomen voor deze problematiek. Het punt is dat de extra aandacht voor etnisch profileren niet tot een verslechtering van het opsporingsapparaat heeft geleid, maar tot een breder en intelligenter screenen. Als je alleen maar let op ‘tintjes’, vind je alleen maar tintjes, en dat maakt het systeem er niet beter op, tenzij je serieus gelooft dat gevaar exclusief gekoppeld is aan kleur

Kuddedieren

De mens is een sociaal en territoriaal kuddedier. Insluiting en buitensluiting zit in de mens verankerd. Velen voelen zich het prettigst onder gelijken.

Het gaat echt lang niet altijd over kleur. Als we de mensen opdelen in ‘gaanders’ (nomaden, wereldburgers, globalisten) en ‘staanders’ (sedentiaren, boeren en buitenlui) dan zul je xenofobie, logisch genoeg, veel vaker aantreffen onder de ‘staanders’. De lokale/regionale verankering zorgt voor meer liefde en waardering voor ‘het eigen’ en angst voor ‘het vreemde’ wat ‘het eigen’ zou kunnen bedreigen. Discriminatie, uitsluiting en buitensluiting lopen absoluut niet alleen langs huidskleurlijnen.

Survival of the fittest

Overal zie je ‘wij-zij’-conflicten. Het is een illusie dat ‘wij-zij’-conflicten opgelost kunnen worden, want het is survival of the fittest, natuurlijke selectie, de biologische neiging tot competitie. Kleine buren voeren onderling een verbeten strijd, maar ze strijden dan weer gezamenlijk, haast gebroederlijk, tegen de grote buur. Telkens opnieuw zullen langs voorspelbare en onvoorspelbare lijnen, breuken ontstaan.

Gaat het alleen over kleur? Vraag het anders eens aan Waddenlanders. Op Ameland heb je niet alleen verschil tussen oost en west, maar zeker tussen eilanders en vastelanders. Al woont je familie al verschillende generaties lang op het eiland, dan nog zullen sommigen je hardnekkig als ‘import’ blijven beschouwen en vindt bevoorrechting en benadeling plaats op basis van geschiedenis waar je geen invloed op hebt. Klein leed is ook leed, maar het wordt meer dan problematisch als uitsluiting een structureel of institutioneel karakter krijgt. Veel mensen halen kracht uit de eenheid van de groep. Het bevoordelen van degenen die tot ‘the herd’ behoren.

Buurtgenoten

Ooit maakte ik mee dat er een licht getinte man na winkelsluitingstijd door de winkelruit van de lokale supermarkt gluurde. Binnen enkele minuten arriveerde de politie met de bedoeling de man ogenblikkelijk voor verhoor mee naar het bureau te nemen. Het bleek al snel dat deze man zich slechts zorgen maakte om zijn zoon, die nog niet thuis was gekomen, en die als bijbaan vakkenvuller was bij deze supermarkt. Tijdens een borrel, kort na dit incident, ving ik op hoe buurtgenoten elkaar omstandig complimenten maakten over de oplettendheid en adequate manier van handelen. Ik was lange tijd ernstig teleurgesteld over het vermeende, simplistisch racistische gedrag van mijn buurtgenoten.

Nieuw inzicht

Totdat ik een nieuw inzicht kreeg. De buurtgenoten waren vooral ontzettend blij met elkaar omdat ze hadden bewezen dat als er wat aan de hand was in de buurt, dat ze dan doortastend zouden optreden. Het ultieme groepsgevoel van ‘wij zijn er voor elkaar’ en wij zijn altijd waakzaam. Het zei dus eerder iets over mij dat ik dit voorval een veel groter ‘racisme-stempel’ toedichtte. Dat aspect was voor de buurt juist nauwelijks relevant. Ze wilde het liefst iets kleins, juist iets waarvan ze wisten dat het vermoedelijk onschuldig was, om er zo van overtuigd te raken dat als er wel iets ‘ernstigs’ gebeurde, dat de buurt dan zeker zou optreden. Alles draait om het beschermen van de huisjes, de boompjes en de beestjes, het ultieme buurtgevoel. Ik was degene die dat buurtgevoel veel minder deelde en op dat moment niet aanvoelde waar het nu werkelijk om ging. Het is ook makkelijk om ergens een racisme-stempel op te zetten.